عصر ساختمان- تهران را رکورددار فرونشست زمین در جهان میدانند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از صمت، براساس جدیدترین گزارش آماری سازمان نقشهبرداری، هر روز یک میلیمتر و در مجموع سالانه حدود 36 سانتیمتر از زمین تهران نشست میکند و در این میان، جنوب غرب پایتخت با فرونشستی حدود 22 سانتیمتر در سال، بیشترین سهم را در خالی شدن زیر پای تهران دارد.
به گزارش صمت، تهران در روزهای گذشته بار دیگر شاهد نشست در خیابان مولوی بهعنوان یکی از خیابانهای پرترافیک شهر بود. پنجشنبه گذشته، تقاطع خیابان مصطفی خمینی با خیابان مولوی دچار فرونشست شد که با حضور نیروهای پلیس و شهرداری، گودال ایجاد شده، پر و تردد عادی شد اما روز جمعه اعلام شد دوباره بخشهایی از این خیابان و همان محل دچار فرونشست شدهاند.
زنگ خطر به صدا درآمد
ریزش چندباره خیابان مولوی تهران در کمتر از 24 ساعت و در خیابانی که پیشتر نیز دچار نشست شده بود، زنگ خطر فرونشست زمین در پایتخت را بار دیگر به صدا درآورده است. در سالهای گذشته تهران شاهد فرونشستهای گوناگون بوده که برخی از آنها مانند فرونشست خیابان شهران، دو سال پیش منجر به انفجار در منطقه مسکونی شد و برخی از آنها مانند فرونشست در میدان قیام تلفات انسانی بهدنبال داشت.
پیش از این مناطق 12، 17 و 18 تهران بهعنوان پرریسکترین مناطق از نظر فرونشست در تهران اعلام شده بودند اما براساس آخرین گزارش آماری سازمان نقشهبرداری، بیشترین نرخ فرونشست در تهران در سالهای اخیر مربوط به جنوب و جنوب غرب تهران شامل مناطق 18 و 19 و نیز منطقه شهریار است.
براساس پایش انجام شده، منطقه جنوب غرب پایتخت (شهریار) از سال 81 تا 91 بهطور متوسط سالانه حدود 22 سانتیمتر و در یک دهه حدود 2 متر فرونشست داشته است. بنا به اعلام سازمان نقشهبرداری، هرچه از جنوب به سمت شمال تهران حرکت میکنیم، از میزان نرخ فرونشست زمین کاسته میشود.
فروریزش زمین تشنه
در مناطق شهری به جای فرونشست از اصطلاح فروریزش استفاده میشود. در یکی، دو سال گذشته، تهران شاهد چند فروریزش بزرگ و خطرناک در مناطق گوناگون شهری بوده که برخی از آنها به شهروندان، خسارتهای مادی و جانی وارد کرده است. برداشت آبهای زیرزمینی از مهمترین عواملی است که از سوی کارشناسان در بیان دلایل این موضوع مطرح شده است.
علی بیتاللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به تاثیر برداشت آبهای زیرزمینی در فرونشست و فروریزش زمین به ایسنا گفت: برداشت آبهای زیرزمینی علاوه بر آنکه زیرساختهای شهری را نابود میکند، دشتها را نیز از بین میبرد چراکه آبهای زیرزمینی که میان ماسهها و لایههای خاک قرار دارند، از دل زمین بیرون کشیده و مصرف میشوند.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: از آنجایی که آب میان دانههای خاک برداشت شده، میان آنها تهی و دانههای خاک بر اثر وزن لایههای بالایی، مانند اسفنج فشرده خواهند شد.
در چنین شرایطی لایه آبداری که پیشتر موجود بوده فشرده میشود و در نتیجه ظرفیت آبگیری خود را از دست میدهد و اگر هزاران سال آبیاری کنیم و آب باران 10 برابر بیشتر باشد، زمین زنده نخواهد شد.
او اضافه کرد: برای رسیدن به آب چاهی با عمق 30 متر حفر میشود؛ به این معنی که 30 متر خاک روی لایه آب قرار گرفته و زمانی که این آب به شکل غیراصولی برداشت میشود، آب میان لایههای خاک گرفته و در نتیجه میان لایههای خاک خالی خواهد شد و وزن لایههای بالایی موجب فرونشست میشود.
بیتاللهی با تاکید بر اینکه وزارت نیرو و جهاد کشاورزی از جمله نهادهایی هستند که میتوانند از فرونشست زمین جلوگیری کنند، گفت: اگر مسئولان این دو نهاد به پدیده فرونشست واقف هستند، نباید اجازه ایجاد این پدیده را میدادند و اگر نمیدانستند هم جای تاسف دارد.
این استاد دانشگاه با انتقاد از صدور پروانه 50 هزار حلقه چاه در استان تهران، ادامه داد: علاوه بر چاههای مجاز، 50 هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز داریم.
بیتاللهی قناتهای خشک موجود در زیر زمین تهران را از دیگر دلایل بروز فروریزش و فرونشست در این شهر عنوان کرد و افزود: گودبرداریهای عظیم برای ساختمانسازی موجب قطع قناتها میشود که این امر خروج آب با فشار زیاد به بیرون را بهدنبال دارد و پیمانکاران برای جلوگیری از خروج آب از دیوارههای بتنی استفاده میکنند که با این روش آب در پشت این دیواره مسدود میشود.
وی با تاکید بر اینکه در این شرایط آب با کندن زمین، راه خود را باز میکند، اظهار کرد: با کنده شدن زمین، حفرهها و گودالهایی در زیر سطح زمین ایجاد میشود و از سوی دیگر در سطح زمین، لرزه و ارتعاشات ناشی از رفتوآمد ریزش سقف این حفرههای زیرزمینی را بهدنبال دارد.
بیتاللهی ادامه داد: بهتدریج که سقف این حفرهها ریزش میکند، حفره عمیقتر بین 2 تا 3 متری در سطح زمین ایجاد میشود و درنهایت به طور ناگهانی فرو میریزد.
چه باید کرد؟
باتوجه به اینکه برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی، موجب تبدیل شدن منافذ خاک به فضاهای خالی شده و احتمال ریزش و فرونشست زمین افزایش مییابد، این پرسش مطرح میشود که چگونه میتوان در شهرها، مناطق مستعد فروریزش را شناسایی کرد.
فریدون مقدسنژاد، استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر در پاسخ این پرسش به صمت گفت: برای آگاهیبخشی درباره احتمال فرونشست زمین پیش از ساختوساز، میتوان گمانههای عمیق به عمق متوسط 20 تا 30 متر در خاک زد تا بر این اساس هم وضع سطح آب زیرزمینی و هم وضعیت لایههای خاک بررسی شود.
بهگفته این استاد دانشگاه با این کار میتوان باتوجه به نیمرخ لایهها تشخیص داد که احتمال فرونشست در منطقه چقدر است.
مقدسنژاد معتقد است باتوجه به افزایش نشست زمین در مناطق شهری و برخی پیشبینیها مبنی بر احتمال فرونشست زمین در برخی مناطق دیگر، مطلوب است که شهرداری پیش از اجرای پروژههای شهری بهویژه در زمینه بزرگراهها و معابر، مطالعات ژئوتکنیکی و تهیه نقشه نیمرخ لایههای خاک را اجباری کند تا وضعیت زمین از نظر احتمال نشست، مشخص شود.
آنطور که این محقق توضیح میدهد، درحالحاضر چنین مطالعاتی مرسوم نیست و چنین مرجعهایی برای آگاهیبخشی وجود ندارد.
وی توضیح داد: درحالحاضر این کار فقط در برخی پروژهها مانند ساختمانهای بلند انجام میشود اما برای ساخت معابر و بزرگراهها هنوز مطالعات اولیه در زمینه وضعیت نشست زمین مرسوم نشده است.
مناطقی که فروریزش را تجربه کردند
فروریزش روزهای اخیر در خیابان مولوی از این نظر دارای اهمیت است که در فاصله زمانی کمی، یک مکان 2 بار فروریزش کرد. از سوی دیگر در این خیابان پیشتر نیز نشست رخ داده بود. شهردار ناحیه، شکستگی لوله و آبشستگی ناشی از آن را دلیل اصلی وقوع فروریزش اعلام کرده است.
بهگفته مسئولان شهرداری، تونل مترو در زیر این محل، مرطوب و دارای نشتی آب بوده است. همچنین براساس گزارش مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، باتوجه به عمق فروریزش زمین که حدود 8 متر بوده، بهنظر میرسد عوامل دیگری مانند قناتها یا حفاریهای مترو نیز در شکلگیری فروریزش این نقطه نقش داشتهاند.
مسیر خیابان مولوی مسیری خاص از نظر وقوع فروریزشهای شهری در تهران است. در آذر دو سال پیش نیز در ضلع جنوبی خیابان مولوی بعد از میدان محمدیه، فروریزش بزرگی رخ داد. در 16 مهر همان سال در میدان قیام در امتداد همین مسیر فروریزش دیگری رخ داده بود که در آن حادثه، یک مامور آتشنشان و یک کارگر جان خود را از دست دادند.
در ادامه فروریزشهای سریالی در مسیر خیابان مولوی که همراستا با تونل مترو خط 7 است و با حفر آن، تعداد فروریزشهای شهری بیشتر شده، فروریزش دیگری در مجاورت بیمارستان اکبرآبادی خیابان مولوی رخ داد که علت آن، حفاریهای مترو اعلام شد. فروریزش پنجشنبه گذشته نیز در راستای همین مسیر پرخطر بوده است.
فروریزش زمین در منطقه شهران تهران در خرداد 95 حادثه مهم دیگری از این دست است. در این حادثه، همزمان با فروریزش، شاهد انفجار لوله گاز و آتشسوزی بودیم. حفاری خط 6 مترو از عوامل این حادثه عنوان شد. این حادثه منجر به سرازیر شدن آب مخزن آب منطقه شهران به تونل مترو و کشته شدن راننده بیل مکانیکی شد.
در شهریور 95 فروچالهای با عمق 3 متر در خیابان پیامبر ایجاد شد که آسیب جدی چند خودرو و یک مصدوم از پیامدهای این حادثه بود.
پاییز سال گذشته نیز شاهد فروریزش زمین در سهراه خیام بودیم. این حادثه در نزدیکی وزارت امور خارجه رخ داد و علت آن، دستکاری قناتهای موجود در این منطقه اعلام شد.
نکته مهم درباره این حوادث آن است که بیشتر آنها در نیمهشب یا روزهای تعطیل رخ دادهاند و اگر در زمانهای پرازدحام رخ میدادند، ممکن بود تلفات جانی و مادی بیشتری به بار آید.