عصر ساختمان: جمعه مسجد اردبیل از مواریث غنی باستانی و تاریخی شهر اردبیل محسوب میشود که عملیات مرمت آن از ابتدای سال متوقف مانده و هیچ تحرکی برای احیای این اثر گردشگری مشاهده نمیشود.
به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان» به نقل از مهر، در محله پیر شمسالدین اردبیل مسجدی واقع شده که رد پای آن حتی در قدیمیترینق نقشههای شهر اردبیل است.
اوج بیمهری نسبت به این بنا که میتواند به نگین گردشگری اردبیل تبدیل شده و با آثار مختلفی ازجمله مجموعه بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی در جذب گردشگران رقابت کند در عصر کنونی است.
بطوریکه عملیات بازسازی و بهسازی این بنا طی سالهای اخیر همواره با حرفوحدیث و نقد و نظرهایی همراه بوده و حتی اسناد بازسازی غیراصولی آن موردپذیرش میراث فرهنگی قرار نگرفته است.
در حال حاضر عملیات بهسازی نهتنها انجام نمیشود بلکه متوقف مانده و با ضعف تبلیغات حتی یک گردشگر پیرامون این اثر تاریخی مشاهده نمیشود.
معماری بینظیرمسجد
جمعه مسجد از سه بخش اصلی تشکیل شده است. اولین قسمت منارهای است که شیوه معماری سلجوقی دارد و از دو قسمت پایه هشتضلعی و بدنه استوانهای به قطر پنج متر تشکیل شده است.
دومین قسمت اصلی بنا، مسجد تیرپوش است به ابعاد 8.9 × 5.12 متر که روی نه ستون چوبی قرار گرفته و ستونها هم بر پایههای سنگی غیر منتظم استوار شدهاند. در ورودی چوبی تکه کوب شده، میخهای آهنی برجستهای دارد و بالای یک لنگه آن نوشتهای کندهکاری شده است.
سومین قسمت بنا، مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق و گنبد است. تمام بنا آجری و به مقدار خیلی کم در تزئینات آن کاشی به کار رفته و بسیاری از نما تقریباً از بین رفته و تنها مقداری از آن باقی مانده است.
گفته میشود این مسجد مربوط به دوران سلجوقیان است که کنار آتشکدهای مربوط به دوره اشکانی قرار گرفته و ساختمان قبلی مسجد مربوط به آتشکده بوده است. جمعه مسجد شامل حیاط و ایوان و طاق باشکوهی بوده که در حمله مغولها تخریب شده و فعلاً قسمتی از مسجد سالم است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر اهمیت این مسجد را به لحاظ اینکه جزو نادر مساجد ایوان دار است می داند.
منصور عالیقدر تصریح کرد: جمعه مسجد جزو مساجد ایوان دار در منطقه آذربایجان محسوب میشود که معماری منحصربهفرد آن به لحاظ تاریخی ارزشمند است.
ضرورت مطالعه تاریخ واقعی بنا
وی با تأکید به اینکه این مسجد یادگار دوران سلجوقی است، اضافه کرد: اینکه مسجد بر روی آتشکده بنا شده یا نه یکی از حدسیات است که به تاریخ این بنا به پیش از صدر اسلام اشاره دارد.
عالیقدر با محتمل بودن این حدس افزود: بنای فعلی مسجدی که امروز مشاهده میشود بعد از صدر اسلام احداث شده و آتشکده زیر تپه و زیرپایه های مسجد است.
به گفته معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تائید قطعی وجود این آتشکده نیازمند کاوش و مطالعه است و بهصورت کتبی در منبعی درج نشده است.
این اظهارات در حالی است که بابا صفری محقق اردبیلی که کتاب خود ، اردبیل در گذرگاه تاریخ را در سال 1353 به رشته تحریر درآورده است بیان میکند که «جایی که مسجد در آن ساختهشده محل مرتفع و تپه مانندی است و کف شبستان آن از سطح کوچههای مجاور بالغبر هشت متر بلندتر است. این بلندی تپه طبیعی نیست و لذا مردم آن را جای آتشکده قدیم میدانند و دراینباره نسل به نسل مطالبی نقل میکنند.»
همچنین در بخش دیگری نوشته است: «برای نگارنده میسر نشد محل جامع قدیم شهر را که به قول مورخان در چهارسوق بازار صلیبشکل اردبیل قرار داشته است تحقیق نماید و آن را با محل این مسجد تطبیق دهد. ظن قوی آن است که این مسجد برجای آن ساختهشده است زیرا در اسلام جای مسجد غیرقابلتصرف است و طبعاً میباید در محل آن مسجدی بنا شود و اگر چنین باشد میتوان گفت که این مسجد بر جای اولین مسجدی ساختهشده که گفتیم بهوسیله اشعث بن القیس الکندی در سال 35 یا 36 هجری در اردبیل بنا گردید.»
جمعه مسجد موقوفه 750 ساله در اردبیل
علاوه بر اینکه تاریخ رفته بر جمعه مسجد و تحولات این بنا در طول حکومتهای سلجوقی، ایلخانی و صفوی در برخی مواقع مبهم و نیازمند شفافسازی است و نشان میدهد مطالعات در این خصوص کافی و جامع نبوده، ازجمله موضوعات قابلتوجه پیرامون این مسجد موقوفه بودن آن است که اخیراً توسط مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل مطرح شد.
احیای اسناد حقوقی موقوفات و جلوگیری از تعرض سودجویان ازجمله سیاستهای اوقاف در 14 ماه گذشته است.حجتالاسلام اکبر قیامی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ما در اردبیل موقوفاتی از 200 تا 800 سال داریم و غنای تاریخی موقوفات قابلتوجه است؛ یکی از این موقوفات جمعه مسجد است که اسناد وقفی بودن آن را در اختیار داریم.
وی با تأکید به اینکه در طول سالهای اخیر برای مرمت و بهسازی این اثر تلاش و کوشش شده است، اضافه کرد: احیای اسناد حقوقی موقوفات و جلوگیری از تعرض سودجویان ازجمله سیاستهای اوقاف در 14 ماه گذشته است.
به نظر میرسد مدیران دستگاههای متولی به ارزش تاریخی این بنا پی برده و به آن تأکید دارند و بااینوجود جمعه مسجد امروز مورد بیمهری است و حتی نتوانسته در لیست یکی از 15 پروژه عمرانی احیا و بازسازی موقوفات و بقاع متبرکه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قرار گیرد.
این در حالی است که احیای موقوفات به کرات از سوی این نهاد اجرایی تأکید شده و اداره کل اوقاف و امور خیریه استان چنین موقوفاتی را سرمایههای فرهنگی و مذهبی این شهر میداند و هرچند به افزایش درآمد خود تأکید داشته اما اقدام درخوری برای این بنا صورت نگرفته است.
تنها گردشگران این بنا مسافران شرکتکننده در تور اردبیل گردی هستند که بدون اینکه برنامهریزی از قبل تعیینشدهای داشته باشند و این بنا را بشناسند به همراه راهنمایان گردشگری به آن سری میزنند.
محدودیت اعتبار گریبانگیر اثر غنی تاریخی
در طول سالهای گذشته بازسازی و مرمت غیراصولی این بنا از سوی کارشناسان و رسانهها بارها طرح شده است. بطوریکه در حال حاضر نیز تمامی دیوارهای داخلی بنا با پارچه و موکت پوشانده شده و هیچ اثری از گچبریها و کتیبههای تاریخی که زمانی در این بنا دیده میشد مشاهده نمیشود.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان اعتبار درخواست سال جاری را 15 میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: 9 ماه از سال گذشته و ریالی تخصیص نداریم و حتی برای سال آینده نیز درخواست کردیم تا اعتبار بدهند.
میراث فرهنگی برای مرمت این اثر ممتاز گردشگری در وضعیتی جیب خود را خالی میبیند که در سال گذشته اوقاف استان با میراث فرهنگی تفاهمنامه همکاری امضا کردند و خبر آن با عنوان «همکاری مشترک میراث فرهنگی و اوقاف اردبیل در بازسازی موقوفات تاریخی» در آرشیو خبرگزاری مهر موجود است.
تفاهمنامهای که به نظر میرسد باگذشت یک سال حتی برای موقوفه 750 ساله مورداستفاده قرار نگرفته و شکل و فرم نمادین آن مانع استفاده از ظرفیتهای این دو دستگاه اجرایی شده است.
بنای جمع مسجد اردبیل تحت شماره 248 به ثبت تاریخی رسیده است و امروز دوستداران مواریث فرهنگی و گردشگری این سؤال را از مسئولان دارند که اگر این بنا در استانهای دیگر و کشورهای دیگر واقع میشد آیا سرنوشت آن اینگونه بود؟
جهت دریافت آخرین اخبار از طریق تلگرام به کانال اختصاصی عصرساختمان (http://telegram.me/asresakhteman) بپیوندید. برای دریافت آخرین نسخه از نرم افزار تلگرام اینجا را کلیک کنید.