به گزارش پایگاه خبری«عصر ساختمان» به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، حمید عرفانیان جم معتقد است شهرهای امروزی ایران دچار بی‌هویتی شده است و در طرح‌هایی مانند نوسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی که تاکنون اجرا شده با نادیده گرفتن هویت مذهبی پیرامون حرم مطهر از هویت به عنوان ابزار استفاده شده است.
وی افزود: موضوع توسعه را همواره باید در دو حوزه موازی و همزمان بررسی کرد. حوزه اول ناظر به تبیین مبانی نظری توسعه و شاخص‌های ارزیابی آن است و حوزه دوم بستر و خاستگاه توسعه را تعریف می‌کند.
در حوزه اول دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاهی که اعتبار را به رشد کمیت‌های موضوع توسعه می‌دهد و دیدگاه دیگری که اعتبار را به رشد کیفیت‌های ساختاری، توزیع متوازن و همزمان موضوع توسعه می‌دهد.
وی گفت : در حوزه دوم که موضوع تعیین بستر توسعه است نیز دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاهی که بستر توسعه را باتاکید بر هویت‌های وجودی یک جامعه تعریف می‌کند و دیدگاهی که با ارائه اهداف و رویکردهای جدید در بازتعریف یا جایگزینی هویتی جدید تلاش می‌کند.
مشاور معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی اظهار داشت : ترجیح و تفکر مدیریت‌شهری در کشور تحقق توسعه را مبتنی بر رشد آمار و ارقام کمیتی موضوعات می‌داند بدون اینکه به هویت‌های وجودی جوامع و شهرها توجه کند. روشی شکست خورده که حداقل بیش از 40 سال از تاریخ انقضای آن در جهان توسعه ‌یافته می‌گذرد. تجربه جهانی نشان داده که پایدارترین توسعه‌ها همواره مبتنی بر تاکید و تقویت هویت‌های وجودی جوامع شکل گرفته است.
عرفانیان جم افزود : ضعف مبانی نظری مفهوم توسعه، چرایی، اهداف و سازوکارهای تحقق آن در این دیدگاه عامل رشد سریع مراکز شهری، گسترش حاشیه نشینی‌ها، تخریب ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی شهرها شامل بناها، بافت‌های شهری، باغ‌ها و محوطه‌های تاریخی، شلختگی‌ها و ناهنجاری‌های کالبدی و بصری شهری، آلودگی‌های زیست محیطی بوده و پیامدی جز ایجاد بحران‌های‌اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و زیست محیطی و تغییر هویت‌های شهری نداشته است. «هویت» بازتاب رفتار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، مدیریتی و بومی جامعه‌ نسبت به مقتضیات زمانی خود است که به صورت تظاهرات مادی و کالبدی نمود می‌یابد. هویت تنها وجه تمایز و معیار شناسایی شهرها و جوامع آن از یکدیگر است. بنابراین با حذف نقش هویتی شهرها در کشور تمامی شهرهای ما یک شکل شده‌اند. به این‌ترتیب "بی‌هویتی" را می‌توان مهم ترین شاخص هویتی شهرهای امروز کشور دانست.
وی درباره طرح توسعه شهری بافت پیرامون حرم مطهر رضوی در مشهد گفت:
باید دید این توسعه شهری مبتنی برکدام مبانی نظری توسعه‌ای و هویتی شکل گرفته است. ظواهر نشان می‌دهد نماد توسعه مشهد نیز مانند دیگر شهرهای کشور مبتنی بر افزایش کمی میزان ساخت و سازهای شهری است؛ توسعه‌‌ای بدون هدف که با نام تامین درآمد اداره شهر ازطریق فروش تراکم، تغییر کاربری های خارج از ضوابط طرح های تفصیلی به تولید ناهمگون و نامتوازن توده‌های ساختمانی خارج از ظرفیت‌های هویتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی شهر انجامیده است.
عرفانیان جم گفت : مشهد اصلی‌ترین کلان شهر جهان تشیع است که بهانه وجودی و ماندگاری آن تنها از وجود بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) و هویت مذهبی ناشی از آن شکل گرفته است.
بنابراین هرگونه تغییر و تحولی به نام توسعه تنها می‌تواند با تاکید بر این هویت محقق و موفق شود. متاسفانه طرح به سازی بافت پیرامونی حرم مطهر به علت نادیده گرفتن این اصل و استفاده ابزاری از این هویت به عنوان یک ابزار صرفا اقتصادی، قطعا با شکست مواجه خواهد شد. بدون شک کم‌رنگ شدن این هویت فرهنگی- مذهبی در زیر فشار سوداگری‌های تجاری و تناقضات اجتماعی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی ناشی از آن خود موجب شکست تمامی بهانه‌های تجاری و اقتصادی آن خواهد شد. متاسفانه بافت یکپارچه پیرامونی حرم مطهر رضوی به نام توسعه چنان دچار گسستگی، دگرگونی، ساخت و سازهای نا‌‌هنجار شده که به نظر می‌رسد اندیشه‌ای سعی در کم‌رنگ کردن هویت معنوی، مذهبی، فرهنگی و تاریخی مشهد دارد. اندیشه‌ای که برغم تمام بحث‌های کارشناسی و نقادانه‌ای که درباره این طرح ارائه شده نه‌تنها هیچ گونه توضیحی در این خصوص ارائه نداده که اصرار بر تداوم این روند نیز دارد. اندیشه‌ای که تنها مبتنی بر اعداد و ارقام بدهی‌ها و تعهدات به بارآمده ناشی از مدیریت خود، تداوم این تخریب را تقاضا دارد.
وی تصریح کرد : حساسیت‌ها به دخالت‌ها در بافت پیرامونی حرم مطهر به‌گونه‌ای بوده که مقام معظم رهبری در نامه‌ای به استاندار خراسان در سال 86 توصیه‌های اکیدی درخصوص حفاظت از حقوق مردم در اجرای این طرح کرده‌اند. در راستای تحقق این رهنمودها، روحانیان و علمای شاخص استان خراسان مکررا و موکدا بر لزوم حفظ حرمت و قداست بارگاه ملکوتی امام هشتم(ع) تاکید داشته و دوری جستن از تسلط نگاه اقتصادی به هویت روحانی این بافت را اولویت راهبردی اجرای پروژه دانسته‌اند. همچنین تنظیم نامه‌ای خطاب به روسای قوای سه‌گانه در خصوص توقف روند موجود این طرح و لزوم بازنگری آن که به امضای 300 نفر از علمای مذهبی، نخبگان و فرهیختگان کشوری و نمایندگان مجلس رسیده، گواه بر حساسیت‌ها و بحران‌های ایجاد شده ناشی از آن است.
مشاور وزیر راه و شهرسازی گفت : می‌رسد تمامی دوستان، سازمان‌ها، نهادها و دست‌اندرکارانی که اصرار بر ادامه این روند دارند اولا باید به صورت صریح موضع خود را در برابر این حساسیت‌ها اظهار و پاسخی در خصوص تمامی سوالات و ابهامات مطرح شده ارائه کنند. باید توضیح داده شود که اصرار بر تداوم این روند برای حصول به کدام هدف است؟ این طرح و ادامه روند فعلی تامین کننده کدام کیفیت مذهبی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی در شهر مشهد است؟ کدام اهداف کالبدی معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی محقق خواهد شد؟ این طرح با چه رویکردی باعث تعالی، تاکید و تقویت فضای مذهبی‌ و فرهنگی جهان تشیع خواهد شد؟ کدام خصوصیات اخلاقی، رفتاری و اسلامی در حفظ حریم و حرمت حرم مطهر لحاظ شده که رویکردهای کالبدی اجرا شده آن را گواهی می‌دهد؟ و بسیاری پرسش‌های بدون پاسخ دیگر. خلاصه کلام این که چرایی و هدف نهایی این طرح و اصرار بر تداوم آن که راهبرد تحقق آن مداخله‌ای با وسعت 360 هکتار در بافت پیرامونی حرم‌مطهر بوده، برای هیچ کس مشخص نیست. هرچند ظواهر امر غلبه دیدگاه اقتصادی موضوع زیارت (البته از نوع سوداگرایانه آن) بر نگاه هویتی شهر را گواهی می‌دهد.
وی گفت : این دیدگاه دقیقا همان دیدگاهی است که مبنای توسعه شهر مکه قرار گرفته و در عمل باعث حذف هویت مذهبی آن شهر شده است، به گونه‌ای که اگر به فرض وجود خانه خدا را در این شهر نادیده بگیریم هیچ نشانی از هویت مذهبی و روحانی در این شهر وجود ندارد. این در حالی است که در شهری مثل واتیکان که مرکز جهان مسیحیت است، هیچ ساخت و سازی بلندتر از گنبد کلیسای سن‌پیتر وجود ندارد. به نظر می‌رسد که رعایت حرمت‌های معنوی، موازین اخلاقی، تعالیم مذهبی و معیارهای فرهنگی مهم ترین عامل در تعریف تعاملات اجتماعی و اقتصادی در شکل گیری این شهرهاست. به این معنی که هویت و بهانه‌های وجودی هر شهر شکل دهنده ساختار کالبدی آن و شکل کالبدی شهر موید و تعریف کننده هویت‌ها و دلایل وجودی شهرهاست. بنابراین هرگونه تناقض و تعادل نداشتن در این رابطه نشان از اشتباه در تعریف مولفه‌های توسعه شهری و شکست آن خواهد بود.
عرفانیان جم درباره مصوبه شورای‌عالی شهرسازی در خصوص توقف طرح توسعه بافت حرم نیز گفت : قطعا کار درستی بوده. با وجود هزینه‌های زیاد مادی و معنوی که مشهد برای اجرایی شدن این طرح اشتباه تاکنون پرداخته، توقف این طرح از نان شب هم برای شهر واجب‌تر بود. پذیرش اشتباه بودن این طرح توسط شورای عالی شهرسازی و توقف آن از مهم ترین و ستودنی‌ترین اتفاقات و تصمیمات تاریخی این شوراست که تاکنون گرفته است. این موضوع نشان از بلوغ و ورود به دوره جدیدی از مدیریت کلان کشور دارد که با بازتعریف مفهوم توسعه و گذر از دوره اقدامات شتاب‌زده در جست وجوی راه‌حل‌هایی برای تحقق یک توسعه پایدار مبتنی بر ظرفیت‌های موجود است.
البته توضیح این نکته ضروری است که در طرح اولیه حداکثر میزان مجاز مداخله در بافت پیرامونی حرم مطهر حدود 26درصد بوده، که پس از یک دوره زمانی کوتاه 4-3 ساله با بازنگری مجدد طرح این مداخله به 55 درصد و به مرور زمان به 100 درصد افزایش می یابد. این رویکرد مدیریتی قطعا این سوال را مطرح می کند که اساسا این طرح چه هدفی را دنبال می‌کند؟ این ثبات نداشتن در تصمیم‌گیری و تغییرات مداوم در سایه تحقق کدام اهداف ملی و منطقه‌ای قرار دارد که هر چهار، پنج سال تمامی ارقام و مبانی برنامه‌ریزی آن تغییر می‌کند تا حدی که حتی طرح اجرا شده هم به هیچ یک از مصوبات‌نهایی خود پای‌بند نیست و انحراف معیارهای بسیار زیادی دارد؟ این شیوه مدیریت شهری همچون فروختن فرش زیرپا و هزینه کردن آن است؛ سوال این جاست که پس از اتمام این پول چه باید کرد؟
وی افزود : ارائه راهکارهای جایگزین تامین درآمدهای شهری، استفاده از تجربیات مدیریت‌شهری بین‌المللی، دریافت اعتبارات معوقه دولتی، تقویت نهادهای توسعه‌گری بخش‌های خصوصی به جای سرمایه گذاری‌های مستقیم شهرداری‌ها در امر توسعه، تغییر رویکرد موضوع توسعه شهری مبتنی بر شاخص‌ کمی به شاخص‌های کیفی، تاکید بر نقش مشارکت‌های مردمی، ارجحیت منافع جامعه بر منافع گروهی، پرهیز از روش‌های حل مسئله‌ کوتاه مدت و جایگزینی‌آن با ارائه راهکارهای بلندمدت پایدار، زیربنایی و تحقق موضوع و سیاست تبیین مفهوم برندینگ شهری را می توان جزو مهم‌ترین انتظارات از شورای‌شهر دانست.