‌به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از ایسنا، غلامرضا صدیق اورعی در نشست خبری که در خصوص «طرح ملی توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی چابهار» در پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: هدف ما از اجرای طرح توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در چابهار جلب توجه رسانه‌ها‌،‌ نخبگان و مدیران  به مشکلات و عوامل پیدایش حاشیه‌نشینی در بیش از 100 شهر ایران است‌.

وی در خصوص علت انتخاب چابهار برای انجام طرح توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی بیان کرد: سازمان برنامه و بودجه به جهاد دانشگاهی پیشنهاد داده بود که طرح توانمندسازی مناطق حاشیه‌نشین چابهار را اجرا کند. دلیل اهمیت چابهار برای سازمان برنامه و بودجه این است که چابهار از لحاظ نسبت بیشترین نسبت حاشیه‌نشینی را دارد، نه از لحاظ تعداد. در شهر چابهار 50 هزار نفر جمعیت و در حاشیه آن 70 هزار نفر زندگی می‌کنند. بنابراین جمعیت سکونت‌گاه‌های غیر رسمی چابهار 70 هزار نفر است.

مسئول طرح ملی توانمند سازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی چابهار خاطر نشان کرد: نکته بعدی این است که یکی از جنبه‌های سرمایه‌گذاری‌هایی که دولت با خارجی‌ها در چابهار آغاز کرده، جنبه گردشگری است. هنگامی که در یک منطقه این تعداد حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند، این موضوع در برابر خارجی‌ها جلوه خوبی ندارد.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد تصریح کرد: منشا اغلب سکونت‌گاه‌های غیر رسمی مهاجرت است، البته  تعدادی از ساکنین مناطق غیر رسمی کسانی هستند که در گذشته در شهر زندگی می‌کردند اما به دلیل فقر که پیدا کرده‌اند، چاره‌ای جز مهاجرت به مناطق حاشیه نداشتند.

اورعی با بیان اینکه «در چابهار اقدامات توسعه اقتصادی انجام شده است»، افزود: در ابتدا منطقه آزاد و سپس توسعه اسکله، بارانداز، راه‌آهن، صنایع فولاد و ... در چابهار ایجاد شده است.  این موارد در ذهن افرادی که از این اقدامات مطلع می‌شدند این ایده را به وجود می‌آورده  که با رونق ایجاد شده در این منطقه کار هم ایجاد می شود و آنها می‌توانند برای کار ِبهتر به این مناطق مهاجرت کنند؛ لذا 30 درصد از جمعیت چابهار غیر بومی است و این جمعیت  غیر بومی در مناطق رسمی و نه در حاشیه شهر ساکن هستند.

وی تصریح کرد: حاشیه ‌نشینان اغلب از مردم روستاهای اطراف و یا روستاهای شهرهای نزدیک به چابهار و عمدتا  مردم بلوچ هستند. مهاجرینی که در مناطق رسمی ساکن شدند از خراسان، آذربایجان و ... هستند.هیچ یک از بومیان در بسیاری از شهرک‌های صنعتی و شهرک خدمات فنی در چابهار کارگاه و مغازه ندارند و از همه از روستاهای دیگر آمده‌اند، یعنی اگر سرمایه‌گذاری باعث شده یک زمینه برای کار پیدا شود آن زمینه کار را هم غیر بومیان تصرف کرده‌اند.

لزوم بکارگیری نیروهای بومی در چابهار

وی افزود: سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که  این سرمایه‌گذاری‌ها و طرح‌های جدید برای ارتقاء زندگی مردم بومی ایجاد شده است یا خیر؟. به طور مثال پتروشیمی احداث می‌شود ولی شرطی برای به کارگیری نیروی بومی با پیمانکار گذاشته نمی‌شود. اگر این پروژه‌ها برای اصلاح آن منطقه است در بکارگیری نیرو‌ها باید نگاه محلی داشته باشیم، وگرنه در هر جایی مردم بومی که عمدتا روستائیان هستند، توان رقابت مهارتی با نیروهای کارکرده ومجرب را ندارند. باید ملاحظات محلی در این پروژه‌ها رعایت شود که متاسفانه در طرح‌های بزرگی که در چابهار در حال اجرا هستند، هیچ‌کدام از این ملاحظات رعایت نشده است.

مسئول طرح ملی توانمند سازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی چابهار‌ بیان کرد: اصولا نگاه وزارت مسکن و شورای عالی شهر سازی به جامعه  از لحاظ سکونت همچنان این است که یک عده شهرنشین و یک عده روستانشین  هستند؛ در حالی که هنگامی که فرآیند حدود 70-80  ساله سکونت‌گاه‌های غیر رسمی در حاشیه شهرهای مختلف ایران و همچنین تجربه کشورهای مختلف دنیا را تحلیل می‌کنیم مشاهده می‌کنیم ‌که ‌موج اقتصاد صنعتی و دوران پس ازصنعتی عملا شرایط زندگی، کار، نیاز و درآمد را آن طور تغییری می‌دهد که اجتماع روستایی دیگر نمی‌تواند وجود داشته باشد.

وی ادامه داد: آب و خاک و تولید مواد غذایی به معنی اجتماع روستایی نیست، بلکه زمینه‌هایی برای این موضوع هستند. بخش زیادی از غذای انسان از طریق زراعت، باغداری و دامداری به دست انسان می‌رسد، جایگزینی هم پیدا نشده که غذا را از مواد معدنی و شیمیایی درست کنند، اما مدیریت این تولید می‌تواند کاملا به معنای یک شرکت اقتصادی امروزی باشد؛ زمین و آب را در اختیار بگیرد و با دانش جدید، قرار داد معین و... این کار را انجام دهند.

آبادی روستا باعث ماندگاری مردم در روستاها نشده است

اورعی اظهار کرد: مساله تداوم اجتماع روستایی هیچ ربطی به این ندارد که بخواهیم از زمین و آبی که در اختیار داریم مواد غذایی تولید کنیم. تجربه جهاد کشاورزی از سال 58 به بعد نشان داده که آبادی روستا باعث ماندگاری آدم‌ها در روستا نشده است. جهاد کشاورزی  در بسیاری از روستاها امکاناتی همچون مسجد، حمام و... ایجاد کرد اما مردم تمام روستا را تخلیه کردند. معیشت باعث ماندگاری در روستا می‌شود. همچنین اگر جمعیت روستایی، جمعیت زارع و دامدار معیشت محکم و درآمد قابل قبولی داشته باشد آنها را برای بهبود زندگی مصرف می‌کند. یکی از عوامل مهاجرت‌ها به شهر این است که معیشت در روستاها ناقص است‌.

ایجاد پردیس‌های خدماتی راه حل معضل حاشیه نشینی

وی با تاکید بر اینکه «ارائه خدماتی همچون بهداشت، آموزش، برق، آب، گاز و... به تک تک روستاها صرفه اقتصادی ندارد»، عنوان کرد: باید یک نقطه در وسط چندین روستا پیدا کرد و آنجا یک پردیس ارایه خدمات ایجاد کنیم و به طور مثال بجای اینکه در هر روستا مدرسه‌های بی‌دوام با کلاس‌های چند پایه فراهم شود باید یک مدرسه معمولی خوب در پردیس خدمات که در بین چند روستا قرار گرفته ایجاد کنیم و یک جاده از پردیس به روستاها بکشیم. حتی لازم نیست دولت وسیله حمل و نقل برای این منطقه تهیه کند، زیرا خیلی زود اهالی این روستاها خودشان مسافرکش و راننده تاکسی می‌شوند.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد ادامه داد: با ایجاد یک پردیس خدمات مشکل ریزدانه بودن روستاها و توجیه اقتصادی نداشتن خدمات به آنها از بین می‌رود. اگر انتخاب محل پردیس خدمات درست انجام شده باشد این موضوع  توسعه جمعیت روستاهای اطراف پردیس را به دنبال خواهد داشت؛ به طور مثال زوج‌های جوان سعی می‌کنند در اطراف پردیس خانه برای خود فراهم کنند، بنابرابن هنگام ساخت پردیس باید زمین مسکونی برای ایجاد منازل در اطراف آن در نظر گرفته شود.

وی افزود: همچنین افرادی همچون معلمان، نیروی بهداشت و... که در این پردیس‌ها خدمات ارائه می‌کنند کم کم در اطراف پردیس برای خود خانه ایجاد خواهند کرد. در نتیجه به مرور این فاصله مکانی بین پردیس و روستاها پر و یک شهر کوچک ایجاد می‌شود و درنهایت می‌توانیم بگوییم تمام مردم ایران شهرنشین هستند؛ از لحاظ خدماتی که دریافت می‌کنند و تعداد جمعیتی که دارند.

اورعی با اشاره به اینکه «مقصد افرادی که از روستاهای دورافتاده خراسان به شهر مهاجرت می‌کنند، مشهد است»، خاطر نشان کرد:علت موضوع این است که ما انگارغیر از یک شهر بزرگ شهر دیگری نداریم. خدمات و امکانات را حتی در شهرهای درجه دو به حدی تامین نمی‌کنیم که افراد از روستا به این شهرها بروند. پردیس‌های ارایه خدمات منجر به این می‌شود که برای هر 6-7 هزار نفر روستایی، یک شهر کوچک ایجاد کنیم و خدمات فرهنگی، آموزش، توانمندسازی، بهداشتی و... توجیه اقتصادی داشته باشد و بهتر از گذشته میسر ‌شود.

وی گفت: از مشهد به سمت سرخس که بیرون برویم حداقل 5 نقطه وجود دارد که می‌شود در آنجا پردیس خدمات ایجاد کرد که محور آن  حداقل 200 الی 300 خانوار در روستاهای پراکنده باشند.

مسئول طرح ملی توانمند سازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی چابهار تصریح کرد: این طرح را در ستاد بازآفرینی شهری کل کشورارایه دادیم و بیشترین استقبال را مدیران و نمایندگان وزارت خانه‌ها داشتند و عنوان کردند که این ایده، ایده‌ای است که متخصصان به عنوان ایده نو و موثر از آن استقبال کرده‌اند .وزیر شهرسازی هم عنوان کرد که اقداماتی که انجام داده در راستای این پیشنهادات بوده است و معتقد بود که اگر این طرح خوب اشاعه پیدا کند و بر روی جزئیات آن دقت شود راه حل جدی برای حاشیه نشینی است که مهاجرت  به شهرها را کاهش و  معیشت روستائیان را افزایش می‌دهد و خدمات رسانی را دارای توجیه اقتصادی می‌کند.

شهرنشینی 80 درصد جمعیت ایران

اورعی افزود: بر اساس اولین سرشماری که در سال 1330 شمسی در ایران انجام شده است 11 درصد مردم شهرنشین و 89 درصد غیر شهرنشین بودند. براساس سرشماری سال 95 فقط 20 درصد جمعیت شهرنشین نبودند. نگه داشتن جمعیت در روستاها امکان‌پذیر نیست این نگه‌داشتن هم به روستائیان ضرر و هم به جامعه ضربه می‌زند.

و‌ی ادامه داد: اینکه روستائیان الزاما باید مکان خود را عوض کنند تمام سیستم آب و خاک کشور را به خطر می‌اندازد،  اینکه تمام کشور را خالی و نقاط بزرگ پرجمعیت درست کنیم و 80 میلیون جمعیت در هشت شهر 10 میلیونی همچون تهران زندگی کنند، چطورمی‌توانیم از امنیت، آب و خاک کشور حفاظت کنیم.

این مسئول تصریح کرد: بنابراین نیاز داریم که جمعیت در سرزمین ما توزیع شده باشد. البته توزیعی که با زندگی و اقتصاد سالم همراه باشد. مردم روستاهای کوچک در کنار مرزها و راه‌های دور توانایی ماندن در روستا را ندارند چه برسد به اینکه انتظار داشته باشیم که روستاها بتوانند آثار بعدی خود را هم داشته باشند. با ایجاد پردیس‌های خدماتی می‌توان ‌تغییرات معیشتی، خدماتی و اقتصادی و ظرفیت تولید و کارآفرینی  و توانمندی ایجاد کرد.

قولی برای اجرای طرح توانمندسازی سکونت‌گاه‌های غیررسمی داده نشده است

وی در خصوص اجرای طرح توانمندسازی سکونتگاه‌های غیر رسمی گفت: همه از این طرح استقبال کرده‌اند اما قولی برای اجرای این طرح در چابهار یا شهرهای دیگر داده نشده است. از این الگو می‌توان در تمام شهرها استفاده کرد. براساس آمارهای رسمی یک سوم جمعیت مشهد در مناطق غیر رسمی ساکن هستند.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد تصریح کرد: با امکانات بنیاد مسکن و اختیارات طرح هادی روستایی که غیر متمرکز است و مصوبه تهران نمی‌خواهد، می‌توانیم بسیاری از تحولات را در روستاها ایجاد کنیم؛ تحولاتی که فقط اختیارات مدیر محلی را می‌خواهد.

وی افزود: بنابراین می‌شود مناطقی را که هنوز شهری نشده‌اند، عملا آنها را  شهری کنیم، خدمات بدهیم و ارتقا و کیفیت زندگی را  در آنجا داشته باشیم. این کار مصوبه شورای عالی شهرسازی، وزیر مسکن و ... را نمی‌خواهد. برای اجرای طرح‌های هادی روستایی تصمیم‌گیرنده‌ها بخشدار و رئیس اداره بنیاد مسکن شهرستان هستند. در همین راستا با طرح هادی روستایی می‌توانیم طوری عمل کنیم که روستا تبدیل به شهر شود