به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان»، آثار کشف شده درحاشیه‌ی کویر و نواحی مرکزی ایران همچون تپه باستانی"سیلک کاشان"،"مارلیک گیلان"،غرب کوه‌های زاگرس و شمال غرب آذربایجان به چهار هزارسال پیش از میلاد می‌رسد. کاوش‌های باستان‌شناسانه نشان می‌دهدکه سفال،آجر لعابدار و کاشی، از زمانی دورتر در بین‌النهرین و از زمان هخامنشیان در معماری ایران و به هدف ساخت یا تزئین بنا نیز مورد استفاده قرار ‌گرفته و کاربرد آن به مصارف خانگی محدود نبوده است.
سنت کاربرد مصالح سفالین در بنا تا بعدها و در دوره‌ی اسلامی و حتی تا دوره‌های متأخرادامه داشته است، چنانکه بخش مهمی از فضای شهرها و معماری بناها از این ماده‌‌ی محبوب ساخته شده بود و در گرمای آفتاب کویر نواحی مرکزی ایران، یا در زیر باران شمال، همه جا رنگهای گرم سفال و آجر بخشی از سلیقه‌ی بصری انسان ایرانی را ساخته است.
متاسفانه در عصر حاضر با ورود مصالح بتونی، آلومینیومی، شیشه‌ای و سنگی جایگاه خود را از دست داد و هرچند بخشی از این جایگزینی اجتناب‌ناپذیر بوده اما کنار گذاشتن این مصالح ارزشمند، بومی و پایدار به طوور کامل، به دلیل دلایلی نه چندان واقعی مثل گرانی و کم‌دوامی، سبب نادیده گرفتن بخش مهمی از ظرفیت معماری بومی و خاصیت منحصر بفرد تجسمی و بصری آن در سرزمین مان ایران شده است.
هنر سرامیک(سفال) ایرانی دارای سابقه‌ای به گسترده‌گی تاریخ ایران است و چنانچه آجر و کاشی را به عنوان فرآورده‌ای از جنس سرامیک برشماریم، اساساً انسان ایرانی، هر آنچه که از بناهای پیرامونی خود از بافت و رنگ لمس ‌نموده، بر اساس این فرآورده، ادراک کرده و در این بستر تداوم داده است.
از همین رو پیوستگی این ماده با فرهنگ ایرانی و قابلیت ارجاع تاریخی این محصول به ابژه‌های ایرانی، می تواند دستمایه‌ی رویکردی متفاوت و معاصر در ارائه‌ی معماری بر مبنای حضور انسان و مفهوم سکنی گزیدن با وجهی انسان شناختی در گستره‌ی جهان زیست ایرانی باشد که معماری به مثابه‌ی یک متن را دوباره‌سازی می‌کند.
در این راستا از معماران و هنرمندان ایرانی انتظار می رود که با ارائه‌ی فضاهای شهری انسان محور در گستره‌ی بناهای شهری از عناصری که در کنار رجوع تاریخی و فرهنگی به هویت ایرانی بر بنیان زبان و بیان معاصر تکیه می کنند، بهره جویی کنند.
یکی از پرکاربردترین مصالحی که در ساختمان‌سازی از آن استفاده می‌شود کاشی و سرامیک است که خود انواع متعددی دارد و در قسمت‌های مختلف یک ساختمان ازجمله آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی، حیاط، پارکینگ و حتی نمای ساختمان، گلخانه و حوض‌های تزئینی کاربرد دارند.
کاشی و سرامیک در دکوراسیون داخلی ، نقش زیباسازی را ایفا می‌کنند. کاشی ها در معماری همیشه نماد زیبایی و شکوه بی پایان بوده و هستند.
کاشی
کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته می شود که طول و عرض آن تفاوت دارند و ضخامت آن چیزی در حدود چند میلی متر است. یک طرف کاشی، سمت سفالی و استخوان بندی آن است و طرف دیگر یا روی کاشی که لعاب دارد، دارای سطح صیقلی و براق است. کاشی های سفالی و سرامیکی در بخش های مختلف منزل، مثل حمام، توالت و آشپزخانه به کار برده می شوند. کاشی به انواع مختلفی تقسیم می شود که معمولا بر حسب استفاده یا عدم استفاده از لعاب صورت می گیرد. در واقع، این لعاب است که موجب تمایز انواع کاشی از یکدیگر می شود. دیگر موردی که در رابطه با کاشی اهمیت دارد، میزان تخلخل است. رنگ در کاشی های لعاب خورده بعد از پخت بدنه روی سطح اعمال می شود. تنوع طرح، رنگ و بافت در میان کاشی های لعاب خورده بیش تر از انواع لعاب نخورده است. اگر کاشی دارای لعاب سرامیکی باشد، سرامیک نام خواهد داشت.
کاشی از دو قسمت تشکیل می شود :
قسمت سفالی، که قسمت اصلی و استخوان‌بندی کاشی را تشکیل می‌دهد.
لعاب روی آن، که ماده‌ای است شیشه‌ای و قسمت رویی آن را تشکیل می‌دهد . به کاشی ای که لعاب روی آن از جنس سرامیک باشد ، کاشی سرامیکی یا سرامیک (در بازار) گفته می شود.
تفاوت کاشی و سرامیک :
کاشی و سرامیک شاید از خیلی جهات به یکدیگر شبیه باشند. این شباهت به قدری زیاد است که در برخی از موارد نمی توان آن ها را به درستی از هم تشخیص داد، اما واقعیت این است که این دو با یکدیگر متفاوت هستند و بر مبنای همین تفاوت شان نیز کاربردهای مختلفی در طراحی داخلی دارند.
خصوصیات کاشی و سرامیک دارای تفاوت های بارزی است که هر کدام از آن ها را برای استفاده در فضاهای خاصی مناسب می سازد. آگاهی از این خصوصیات و کاربردهای کاشی و سرامیک می تواند جهت انتخاب درست و اجرای صحیح موثر واقع شود.
سرامیک
سرامیک نامی است که به کلیه جامدات غیر آلی و غیر فلزی گفته می شود. موادی که از ترکیب خاک رس و فلدسپار در حرارت زیاد به دست می آیند و توسط یک توده شیشه مانند انسجام پیدا می کنند، سرامیک نام دارند. سرامیک ها بسیار سخت هستند و غیر حلال و گذارناپذیر می باشند. خاک رسی که در تولید سرامیک به کار برده می شود، باعث نرمی و انعطاف آن می گردد. ماسه در نقش جلوگیری کننده از چین خوردگی پس از خشک شدن به کار می رود. فلدسپار نیز برای کاهش دمای پخت و تشکیل توده ای که به آن اشاره شده در جهت چسباندن ذرات بلوری سرامیک کاربرد دارد. سرامیک ها بسته به میزان خلوص، افزودنی ها، لعاب، مدت زمان حرارت دیدن، اکسنده ها و کاهنده ها متفاوت هستند. امروزه تنوع سرامیک ها بسیار زیاد و کاربرد آن ها نیز وسیع شده است.
در حالت کلی سرامیک به معنای سفال یا گل خسته است، در واقع هنر و علم ساختن و کاربرد اشیای جامد و شکننده که ماده اصلی آن خاک می‌باشد است و این صنعت از دیرباز تا به امروز کاربردهای شگرفی داشته و دارد. خاک این صنعت از کائولن و خاک سفال است و در دکوراسیون و نمای ساختمان ، کاربردهای بسیاری دارد.به طور کلی از ویژگی‌های مثبت سرامیک مقاومت فیزیکی بالا و مقاومت دربرابر یخ‌زدگی می‌باشد، یکی دیگر از ویژگی مهم آن ضدحریق بودن آن است و اینکه در برابر آتش تغییر شکل نمی‌دهد، با گذشت زمان تغییر رنگ نمی‌دهد و در برابر اشعه خورشید هم مقاوم است. کاشی و سرامیک تفاوت چندانی ندارند، لعابی که روی قسمت سخت کاشی را می‌پوشاند و شکل زیبایی به آن می‌دهد، می‌تواند از جنس‌های مختلفی باشد که اگر از سرامیک باشد به آن کاشی سرامیک یا سرامیک گفته می‌شود. البته در گذشته ابعاد کاشی‌ها هم کوچک‌تر از سرامیک بود، اما الان کاشی‌ها هم در ابعاد گوناگون و متنوعی تولید می‌شوند.
کاربردها
کاشی ها مقاومت کمی در برابر سرما و گرما دارند و در نتیجه، تنها برای استفاده در محیط های بسته مناسب می باشند. کاشی به خاطر قدرت جذب آب بالای خود نسبت به سرامیک، گزینه بهتری برای پوشش دیوار است، اما به هیچ وجه نمی توان از آن به عنوان پوشش کف استفاده کرد، زیرا استحکام لازم را ندارد. تنوع طرح و رنگ کاشی ها در مقایسه با سرامیک ها بیش تر است.
از تفاوت کاشی و سرامیک می توان گفت سرامیک ها استحکام و مقاومت زیادی در برابر سرما و گرما دارند و برای استفاده به عنوان پوشش دیوار و کف کاربرد دارند، اما بیش تر در کف به کار می روند. از میان انواع سرامیک، تنها نوع پرسلان را می توان در فضای باز استفاده کرد. پرسلان ها را می توان در طرحای نما و کف سازی حیاط و پارکینگ به کار برد.
البته سرامیک علاوه بر کاربردش در کف و نما و دیوارهای ساختمان در تولید وسایل بهداشتی و مصالح ساختمانی نظیر آجر سفال‌های تزئینی داخل و خارج، سفال‌های بام، کانال‌های فاضلابی و سفال‌های ضداسیدی نیز کاربرد دارد.
یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از کاشی در معماری ساختمان بهداشتی بودن آن نسبت به سنگ و سیمان و سایر مصالح است و دیگر اینکه کاشی و سرامیک عایق رطوبت هم هستند.یک کاشی خوب باید به نحوی باشد که تغییرات ناگهانی درجه حرارت را بین 20 تا 100 درجه به خوبی تحمل کرده و دچار ترک در بدنه یا لعاب نشود در غیر این صورت این کاشی کیفیت مناسبی ندارد. اندازه کاشی هم در صورتی که برای کف و دیوار مورد استفاده قرار گیرد، باید در ابعادی کمتر از 20×20 و یا 10×20 تا 50 در 50 سانتی متر تولید شوند. یکی از جذابیت‌های بصری کاشی و سرامیک تنوع بی نظیر طرح و رنگ آن است که شما از این حیث حتی ممکن است دچار سردرگمی هم بشوید.
دیوارها را برای حفظ بهداشت بیشتر و به خاطر محافظت در برابر رطوبت در آشپزخانه، محیط‌های بهداشتی، حمام و دستشویی استفاده می‌کنند، چرا که نظافت آنها هم بسیار راحت‌تر از سایر دیوارپوش‌ها می‌باشد و هزینه نگهداری را پایین می‌آورد. در کف هم به دلیل ضد سایش بودن، مقاومت حرارتی و الکتریکی بالا در آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی استفاده می‌شود.
از چه رنگ سرامیکی در دکوراسیون داخلی استفاده کنیم؟
در انتخاب رنگ سرامیک باید دقت زیادی شود، در فضاهای مسکونی به دلیل آنکه در طول روز بسیاردر معرض دید قرار دارد تاثیر قابل‌توجهی بر روحیه ساکنان خانه می‌گذارد.
استفاده از رنگ های خنثی و بسیار روشن همچون سفید، زرد ملایم، سبز کم رنگ، آرام بخش تر و دلنشین تر است و در دکوراسیون داخلی پیشنهاد می شود، البته استفاده از رنگ سفید نیز معایبی به همراه دارند، یکی از معایب آن یکدست شدن فضا است که برای برطرف کردن این عیب می توان از یک قالیچه استفاده کرد. رنگ های تیره در کف، فضا را فشرده نشان می دهند و خفه می‌کنند و بر روحیه افرادی که در این فضا هستند، تاثیر خوبی ندارد.
می‌توان از سرامیک‌‌هایی با ابعاد بزرگ یا کشیده استفاده کرد چرا که به فضا عمق می‌دهند و در بزرگتر نشان دادن فضا تاثیر بسزایی دارند.
بهتر است از سرامیک‌‌هایی با طراحی شلوغ استفاده نکنیم، این طرح‌‌ها باعث خستگی چشم می‌شود. معمولا رنگ‌های متنوع و شلوغ باعث بر هم خوردن آرامش می‌شوند. بهتر است برای آرامش و بهبود عملکرد مغز و جلوگیری از دلزدگی، از سرامیک‌‌هایی با رنگ‌‌های ملایم و خنثی انتخاب کنید.
انواع کاشی ها:
کاشی لعاب دار یکی از انواع قدیمی کاشی است که بیشتر برای مقاصد تزئینی به کار می‌رود در ایران صنعتگران از اکسید فلزهایی چون قلع، مس، کبالت، منیزیم و آنتیمون برای لعاب کاری کاشی استفاده می‌کردند.این نوع کاشی در سراسر آسیاس جنوبی، آفریقای شمالی، اسپانیا و سایر نقاط اروپا و چین هم تولید و استفاده می‌شود. ایتالیا نیز یکی از پیشگامان این صنعت است. در اصل دلیل لعاب کاری کاشی این است که سطحی درخشنده، صاف، زیبا، ضدآب و ضدمواد شیمیایی داشته باشد. نوعی سرامیک به نام مینیاتوری وجود دارد که در اندازه‌های 5/2 در 5/2 سانتی‌متر ساخته می‌شوند دارای رنگ‌بندی متنوع هستند و نصب آنها بسیار آسان است و در هر مکانی قابل استفاده‌اند اما مهم‌ترین کاربردشان در استخر و سونا و محیط‌های بهداشتی است.امروزه اغلب شرکت‌های سازنده کاشی و سرامیک از روش‌های پرس خاک استفاده می‌کنند و مخلوط مواد کاشی را پرس می‌کنند و سپس لعاب زده و در کوره پخت می‌شود، این روش تهیه مدرن کاشی و سرامیک است.
یکی از انواع کاشی، کاشی پرسلانی است که در شرایط ویژه‌ای از جمله فشار پرس بالا و دمای پخت بالا تا حدود 1250 درجه سانتیگراد تولید می‌شود که موجب استحکام بالا و جذب آب پایین آن می‌گردد و نسبت به کاشی‌های معمولی مستحکم‌تر هستند. این کاشی‌ها در ابعاد 40×40، 30×60، 66×33، 60×60، 120×60 تولید می‌شوند.
کاشی‌های پرسلانی لعاب دار هم چون لعاب آن با روش جدید و خاصی ریخته می‌شود، به دلیل مواد مرغوب لعاب آن ویژگی‌های فنی بهتری نسبت به سایر سرامیک‌ها دارد.
کاشی‌های پرسلانی خود به دو دسته پولیش خورده و بدون پولیش تقسیم می‌شوند و کاربرد اصلی آنها در فضاهای خارجی نظیر کف حیاط، پارکینگ و نمای ساختمان می‌باشد، چرا که به دلیل ویژگی‌های فنی خاص در فضاهایی که در معرض تردد زیاد یا آب و هوای متغیر (سرد و یخبندان) می‌باشند، کاملا مقاوم است و همین طور جذب آب آن هم کمتر از سایر پوشش‌ها می‌باشد. در مقایسه با سنگ طبیعی، کاشی پرسلانی از یکنواختی بالایی برخوردار است و دربرابر مواد شیمیایی مثل اسیدها و بازها مقاومت بهتری دارند، هم چنین به دلیل ضخامت کمتر نسبت به سنگ نصب آن راحت تر است و بار مرده کمتری به ساختمان تحمیل می‌کند و روش نصب آن هم از نوع ریلی و بدون ملات است، بنابراین آسیب‌های احتمالی کمتر می‌شود و نصب آسان‌تری دارد.
به تازگی پژوهشگران موفق شده‌اند با استفاده از نانو ذرات نقره نوعی از کاشی و سرامیک آنتی باکتریال تولید کنند که برای استفاده در مکان‌های بهداشتی ساختمان بسیار مناسب است و از رشد باکتری و قارچ‌ها جلوگیری می‌کند. این نانو ذرات در لعاب کاشی و سرامیک ترکیب شده و پوشش آنتی باکتریال به کاشی و سرامیک می‌دهند و در مکان‌های مرطوب استفاده از آنها تا حد قابل توجهی رشد باکتری و میکروب را کاهش می‌دهد.