عصر ساختمان- ۲۸۰ هکتار از بافت تاریخی ارزشمند سمنان به دلیل بیتوجهی و فرسایش بناها در حال تخریب است. بافت تاریخی این شهر از کهنترین و مهمترین بافتهای تاریخی کشور است. ارزشهای بافت تاریخی سمنان با اطلاق واژه بافت فرسوده به آن، هماکنون به ضدارزش تبدیل شده و متولیان شهری تلاش دارند با اطلاق همین واژه و در پوشش توسعه شهری بافت تاریخی ارزشمند سمنان را نابود کنند.
به گزارش پایگاه خبری «عصر ساختمان» به نقل از ایران آنلاین، با تخریب بافت تاریخی به نظر میرسد موضوع حفاظت از بافتهای تاریخی یکی از چالشهای بزرگ سازمان میراث فرهنگی در آینده نزدیک باشد. بافتهای تاریخی کشور در شیراز، کرمان و تهران به بهانه اجرای طرحهای عمرانی و شتاب توسعه تخریب شدهاند، اما بافت تاریخی سمنان نه تنها به دلیل اجرای طرحهای عمرانی بلکه به دلیل بیتوجهی مسئولان و ساکنان این شهر در حال فروپاشی از درون است. کارشناسان میراث فرهنگی در سالهای اخیر با تعیین محدوده بافت تاریخی سمنان، بدون احتساب باغهای همپیوند با بافت تاریخی این شهر، بافت تاریخی را در اسناد طرح جامع شهر 280 هکتار تعیین کردند.
در مطالعات کارشناسی مشخص شده است که بخش زیادی از بافتهای تاریخی کشور به دلیل رسیدگی نکردن به آن و بیتوجهی به آثار و بناها، در حال تبدیل شدن به بافت فرسوده هستند. در این شرایط با آنکه کارشناسان میراث فرهنگی محدوده 280 هکتاری برای بافت تاریخی سمنان تعیین و تأکید کردهاند باید به محدوده 280 هکتاری بافت تاریخی سمنان به چشم شهر تاریخی نگاه شود، باز هم طرحهای شهری بیتوجه به تمامی هشدارها نسبت به حفظ بافت تاریخی شهرها در طرحهای توسعه، بافت تاریخی سمنان را در مسیر تخریب و فرسایش قرار دادند.
مسئولان شهر اما وجود بافت 280 هکتاری تاریخی در این شهر را برنمیتابند و معتقدند که بافت تاریخی سمنان تنها 40 تا 70 هکتار وسعت دارد. بیتوجهی در حفاظت از بافت تاریخی سمنان به اندازهای پرشتاب بود که حالا پویاترین هسته مرکزی این شهر لقب بافت فرسوده را به خود گرفته و در پوشش طرحهای توسعه شهری، مهمترین بناهای تاریخی در بافت تاریخی تبدیل به خیابان یا فضاهای خالی و متروک شدهاند. اما مدیران شهری معتقدند که در بافت تاریخی این شهر تنها باید چند بنای باارزش، حفظ شود و نیازی به حفظ تمامی بناهای تاریخی نیست. بدین ترتیب برچسب بافت فرسوده به مهمترین مرکز تاریخی شهر که آثاری از دوره ایلخانی تا دوره قاجار را در خود داشت، چسبانده شد. نتیجه این اقدام نیز از پیش مشخص بود؛ بافت تاریخی سمنان مانند بیشتر بافتهای تاریخی در شهرهای مختلف از زندگی خالی شد.
تاریخی یا فرسوده؟
در مطالعات کارشناسی مشخص شده است که بخش زیادی از بافتهای تاریخی کشور به دلیل رسیدگی نکردن به آن و بیتوجهی به آثار و بناها، در حال تبدیل شدن به بافت فرسوده هستند. در این شرایط با آنکه کارشناسان میراث فرهنگی محدوده 280 هکتاری برای بافت تاریخی سمنان تعیین و تأکید کردهاند باید به محدوده 280 هکتاری بافت تاریخی سمنان به چشم شهر تاریخی نگاه شود، باز هم طرحهای شهری بیتوجه به تمامی هشدارها نسبت به حفظ بافت تاریخی شهرها در طرحهای توسعه، بافت تاریخی سمنان را در مسیر تخریب و فرسایش قرار دادند.
مصطفی یغمائیان معاون میراث فرهنگی استان سمنان درباره از دست رفتن هویت بافت تاریخی سمنان با اشاره به تهیه طرح جامع و تفصیلی شهر سمنان بر ضرورت توجه به الگوهای متناسب با معماری کویری در بافت تاریخی سمنان تأکید کرد و به <ایران> گفت: مشاوران طرحهای توسعه شهری باید محدوده تعیین شده برای بافت تاریخی سمنان را به عنوان یک شهر تاریخی در نظر داشته باشند و از ارزشهای تاریخی و معماری این شهر در طرحهای توسعهای حفاظت کنند.
او با تأکید بر اینکه حفظ بافت تاریخی سمنان تنها با یک طرح در فعالیتهای میراث فرهنگی امکانپذیر نیست، افزود: اگرچه وضعیت بافتهای تاریخی کشور مطلوب نیست، اما الگوهای موفق در حفظ بافتهای تاریخی نیز در کشور وجود دارد.
قوانین کشور دست سازمان میراث فرهنگی را برای حفاظت و صیانت از بافتهای تاریخی باز گذاشته اما معاون میراث فرهنگی استان سمنان میگوید که بافت تاریخی سمنان در حال تبدیل به بافت فرسوده است و سیاستهای تشویقی که برای بافتهای فرسوده در کشور گذاشته میشود به بافت تاریخی شهر سمنان نیز تسری یافته است.
یغمائیان شهرهای یزد و کاشان را از نمونههای موفق در حفاظت از بافتهای تاریخی خواند که با مشارکت مردم و مدیران شهری با رعایت استانداردهای میراث فرهنگی انجام شده و حتی توانستهاند به جذب سرمایهگذار در بافتهای تاریخی شان اقدام کنند. به گفته یغمائیان، بیشترین تخریب در بافت تاریخی سمنان به فرسودگی خانههای تاریخی این بافت مرتبط است.
او در تشریح وضعیت بافت تاریخی سمنان گفت: در هسته مرکزی و بافت تاریخی شهر قشرهای کم درآمدی زندگی میکنند که توان تعمیر و مرمت خانهها را ندارند. همچنین تعداد زیادی از بناهای تاریخی نیز متروکه شدهاند.
معاون میراث فرهنگی استان سمنان با انتقاد از نبود تسهیلات برای حفظ بناهای تاریخی موجود در بافت تاریخی شهر سمنان گفت: درست است که در یک بافت تاریخی ممکن است تمام پلاکها ارزش تاریخی نداشته باشند اما آنچه به یک بافت تاریخی معنا میدهد به هم پیوستگی همه بناهاست.
مسیرها به سمت تخریب خانههای تاریخی است
قوانین کشور دست سازمان میراث فرهنگی را برای حفاظت و صیانت از بافتهای تاریخی باز گذاشته اما معاون میراث فرهنگی استان سمنان میگوید که بافت تاریخی سمنان در حال تبدیل به بافت فرسوده است و سیاستهای تشویقی که برای بافتهای فرسوده در کشور گذاشته میشود به بافت تاریخی شهر سمنان نیز تسری یافته است.
او میگوید: ارگانهای شهری برای تخریب و نوسازی بناهای فرسوده تسهیلات قابل توجه دارند، ولی بانکها هیچ وامی برای مرمت بناهای تاریخی پرداخت نمیکنند.
به گفته یغمائیان، نبود سیاستهای تشویقی برای خانههای تاریخی سبب میشود تمام مسیرها به سمت تخریب خانههای تاریخی هدایت شوند.
پیگیریهای «ایران» از کارشناسان دفتر حفظ و احیای بناهای تاریخی مشخص کرد که سازمان میراث فرهنگی از سال 89 طرح مشارکت با رویکرد حمایت از مالکان خصوصی بناهای تاریخی را در 14 استان کشور و برای 79 اثر تاریخی آغاز کرده است.
محمدعلی کبیری دبیر طرح حمایت از مالکان آثار ملی و کارشناس دفتر حفظ و احیای بناهای تاریخی با اشاره به سیاستهای تشویقی و حمایتی مالکان خانههای تاریخی که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاند به «ایران» میگوید: درحال حاضر تعداد استانهای مشارکتکننده در این طرح به 25استان و تعداد طرحهای پیشنهادی از سوی استانها به بیش از 700 طرح رسیده است که این آمار نشان از استقبال مالکان از طرح مشارکت دارد.
به گفته کبیری، این طرح در قالب کمکهای مالی بلاعوض سازمان میراث فرهنگی با نظارت کارشناسان ناظر استانی و ستادی در حال انجام است.
او میگوید: جدای از حمایتهای مالی سازمان میراث فرهنگی، کمکهای دیگری با همکاری سایر نهادها از جمله بخشودگی مالیاتی و... نیز در حال انجام است.
دبیرطرح حمایت از مالکان آثار ملی میگوید: سازمان میراث فرهنگی در سال 94 در قالب طرح مشارکت، با همکاری شهرداری و هیأت امنای بازارهای کشور تفاهمنامه مشترکی در خصوص بازارچههای ثبت شده در فهرست آثار ملی، در قالب ساماندهی، حفاظت و مرمت منعقد کرد. به گفته او همکاری و مشارکت دستگاههای مرتبط از جمله راه و شهرسازی و شهرداریها، برای حفظ و نگهداری بافت تاریخی سمنان ضروری است.
عزم جدی برای جلوگیری از نابودی بافت تاریخی
حفاظت از بافت تاریخی سمنان نیاز به عزم ملی و اقدام فرابخشی دارد. نجات این بافت همچنین نیازمند مدیریت گسترده است. درحال حاضر طرحهای متعدد نیز توسط شهرداران در بافتهای درجهبندی شده کشور در یزد، بندرعباس و دیگر مناطق کشور انجام میشود. اما با وجود این تلاشها، کارشناسان میراث فرهنگی اقدامهای انجام شده را ناکافی میدانند.
حفاظت از بافت تاریخی سمنان نیاز به عزم ملی و اقدام فرابخشی دارد. نجات این بافت همچنین نیازمند مدیریت گسترده است. درحال حاضر طرحهای متعدد نیز توسط شهرداران در بافتهای درجهبندی شده کشور در یزد، بندرعباس و دیگر مناطق کشور انجام میشود. اما با وجود این تلاشها، کارشناسان میراث فرهنگی اقدامهای انجام شده را ناکافی میدانند.
مصطفی یغمائیان میگوید: خدماتی از سوی دستگاههای شهری و دولتی به بافت تاریخی سمنان ارائه شده است. نبود فضای سبز، خدمات عمومی و غیره نیز سبب شده مردم این منطقه با مشکلات عدیده مواجه شوند.
به گفته یغمائیان، هراندازه از بخش مرکزی بافت تاریخی سمنان فاصله بگیریم و به بخشهایی که بناهای جدید احداث شدهاند وارد شویم به کیفیت بناها و خدمات شهری افزوده میشود. او میگوید: در قسمت میانی بافت تاریخی سمنان بناهای دوره پهلوی وجود دارد که سالمتر ماندهاند و اهالی این بافت هنوز در آن ساکن هستند، اما تعداد زیادی از بناهای تاریخی در هسته مرکزی شهر تخریب یا متروکه شدهاند.
وی معتقد است، با اینکه بافت تاریخی سمنان با مشکلات بسیار مواجه است، اما نگرش مردم نسبت به میراث فرهنگی و حفاظت از بافتهای تاریخی تغییر کرده است. در شرایط فعلی نیز اگر مردم با حمایت نهادهای دولتی به حفظ و نگهداری بناها بپردازند، بسیاری از مشکلات بافت تاریخی سمنان مرتفع میشود.
معاون میراث فرهنگی سمنان ادامه میدهد: بیش از 15 هزار واحد مسکن مهر در سمنان شکل گرفت، درصورتی که اگر تدبیر دولت و قوانین تشویقی برای مالکان بناهای تاریخی وجود داشت، به جای ساخت مسکن مهر، بافت تاریخی شهر سمنان احیا میشد.
به گفته او، استان سمنان کلکسیونی از معماری دورههای متعدد تاریخی است و بیش از 700 اثر ثبت ملی شده را در خود دارد. اما با توجه به حجم بالای آثار تاریخی و اعتبارات اندک که وجود دارد میراث فرهنگی به تنهایی نمیتواند از آثار و گستره وسیع بافتهای تاریخی حفاظت کند. از همین رو لازم است تمامی دستگاهها و نهادهای شهری به سازمان میراث فرهنگی کمک کنند تا از شدت فرسایشی که بلای جان بافت تاریخی سمنان شده است کاسته شود.